III. Gen. J. Dowbor-Muśnicki – dowódca Powstania Wielkopolskiego, wzór dbałości o Ojczyznę w czasach wojny i pokoju
1867
– 25 października przyszedł na świat jako najmłodsze z sześciu dzieci w polsko-litewskiej rodzinie szlacheckiej, silnie przywiązanej do tradycji patriotycznych i kultywującej pamięci o pozbawionej wolności Ojczyźnie.
1884 - 1902
– kształcił się w trzech uczelniach wojskowych w Petersburgu; przy czym każdą z tych szkół ukończył z wyróżnieniem pomimo niechęci, jaką okazywali mu - jako Polakowi - rosyjscy wykładowcy.
1904-1914
- służył w armii rosyjskiej zdobywając doświadczenie wojskowe w zakresie organizacji
i dowodzenia oddziałami o różnej liczebności i charakterze (m.in. brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej);
- jego starania nagrodzono awansami oraz odznaczeniami (otrzymał wówczas pierwsze z siedemnastu przyznanych mu odznaczeń - Krzyż Świętego Włodzimierza, Order św. Anny, Order św. Stanisława i Order św. Włodzimierza).
1914-1917
- po wybuchu I wojny światowej z zaangażowaniem walczył w oddziałach rosyjskich sprzymierzonych z Anglią i Francją, licząc iż taki układ sił doprowadzi do pokonania dwóch pozostałych zaborców Polski (Niemiec i Austrii), a w konsekwencji – do odrodzenia Rzeczypospolitej;
- dowodził w licznych zwycięskich bitwach i kilkakrotnie został ciężko ranny na polu walki;
- w uznaniu jego zasług otrzymał m.in. angielski „Order Łaźni” oraz rosyjską „Złotą Szablę”.
1917-1918
– 23 sierpnia, po wybuchu rewolucji bolszewickiej w Rosji i jej wycofaniu się z wojny światowej, został mianowany organizatorem i dowódcą I Polskiego Korpusu (tzw. dowborczyków) – pierwszej, niezależnej od dziesięcioleci formacji wojskowej składającej się z Polaków, którzy pragnęli kontynuować walkę dążąc do odrodzenia Ojczyzny; teren zajęty przez ten odział (zwany „Dowborią”) można uznać za pierwszy oswobodzony z rąk zaborców historyczny skrawek Rzeczpospolitej, polską enklawę ze stolicą w siedzibie Korpusy - Bobrujsku;
- wobec nacisku ze strony dziesięciokrotnie silniejszej armii niemieckiej oraz zagrożenia bolszewickiego Korpus został jednak zdemobilizowany w 1918 r., a fundusze zdobyte przez ten oddział – tzw. Skarb Korpusowy - przekazano w darze władzom odrodzonej Rzeczpospolitej.
1919
– 15 stycznia z nadania Józefa Piłsudskiego - Naczelnika odrodzonej Rzeczpospolitej –został dowódcą trwającego już od kilkunastu dni antyniemieckiego Powstania Wielkopolskiego;
- w ciągu trzech miesięcy zorganizował Polskie Siły Zbrojne byłego zaboru pruskiego (tzw. Armię Wielkopolską), które liczyły 100 tys. dobrze wyszkolonych polskich żołnierzy, dysponowały wszelkimi rodzajami broni i lotnictwem oraz własnymi fabrykami amunicji i leków, szpitalami wojskowymi oraz punktami edukacji patriotycznej;
- jednocześnie organizował oddziały, które wspierały starania Polaków o odzyskania zajmowanych przez Niemców terenów Pomorza i Śląska oraz wspierał militarnie rodaków walczących na drugim końcu odrodzonej Ojczyzny, we Lwowie;
- brał udział w rozmowach dyplomatycznych z angielsko-francuską Misją Międzysojuszniczą, którą miała uregulować przebieg granicy polsko-niemieckiej;
- 19 marca otrzymał najwyższy stopień generalski.
1920
- po zakończeniu Powstania Wielkopolskiego przeprowadzał przejmowanie z rąk niemieckich (rewindykację) miast przyznanych Polsce na mocy traktatów międzynarodowych w uznaniu bohaterstwa powstańców.
1921-1937
- po śmierci żony przeszedł w stan spoczynku i dołączył do swoich dzieci zamieszkujących majątek Lusowo (zw. Batorowem), gdzie zajął się pisarstwem oraz propagował wśród miejscowych rolników nowoczesny sposób gospodarowania ziemią;
- równocześnie dbał o kombatantów ze swoich dawnych oddziałów oraz o patriotyczne wychowanie młodzieży (tak własnego potomstwa – cała czwórka wstąpiła w szeregi wojska, jak również studentów zrzeszonych w korporacjach akademickich „Lechia” z Poznania i „Batoria” w Wilnie);
- 26 października 1937 zmarł na atak serca, a cztery dni później w Lusowie odbył się jego pogrzeb, który – wbrew woli zmarłego – miał charakter niezwykle uroczysty i stał się okazją do manifestacji uczuć patriotycznych.
Gen. Józef Dowbór-Muśnicki (1867-1937)
– dowódca Powstania Wielkopolskiego, wzór dbałości o Ojczyznę w czasach wojny i pokoju
„Oderwany od rodziny, przeniesiony do zupełnie obecnego środowiska, czułem się osamotniony, a na dobitkę na każdym kroku wyczuwałem niechęć Rosjan do siebie. W społeczeństwie rosyjskim dobrze jeszcze pamiętano [polskie] powstanie 1893 r. i trudności związane z jego likwidacją [...] W petersburskim korpusie kadetów było nas tylko trzech Polaków; ja byłem w starszych klasach. Większość przełożonych patrzyła na mnie z nieufnością, mimo że w naukach innym przodowałem. Wszystko ma jednak swój koniec, więc prześladowania moje skończyły się po rzetelnej bójce z kolegami, powstałej z tego powodu, że mnie któryś z nich nazwał ‘polaczyszka’. Po walce zdobyłem uprawnienie, tym łatwiej, że mogłem być pomocnym w nauce mniej zdolnym kolegom, których była większość”. (J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia)
„Niejednokrotnie podziwiałem ich [Japończyków] sposób działania [podczas wojny rosyjsko-japońskiej], zawsze przemyślany w szczegółach i konsekwentnie przeprowadzany. Osobiście jestem im wdzięczny, bo mając wtedy głowę dobrze naładowaną teorią, przerobiłem praktycznie wszystko to, czego się nauczyłem teoretycznie. Japończycy nauczyli mnie też, co można wydobyć z żołnierza. Służąc w szeregach armii rosyjskiej i poniósłszy wraz z nią porażkę, wykorzystałem swoje doświadczenie podczas wojny światowej”. (J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia)
„Spełnienie naszego najświętszego marzenia zbliża się. Rewolucja rosyjska potężnym ruchem zrzuciła jarzmo caratu i oswobodziła naród polski od niczym niezasłużonego ucisku. Jako jeden z celów wciąż trwającej wojny [światowej] ogłoszone i potwierdzone zostało wskrzeszenie Polski i jako pierwszy krok do urzeczywistnienia tego, rozpoczęto formację znacznej samodzielnej jednostki bojowej – pierwszego Polskiego Korpusu liniowego. […] Będąc powołani wolą Najwyższego [Boga] do zapoczątkowania pracy tworzenia przyszłej wolnej Polski, powinniśmy przynieść w ofierze Ojczyźnie wszystkie siły duchowe i fizyczne, naszym też obowiązkiem jest położyć mocny fundament, gdyż od owocności pracy zależy cała przyszłość gorąco ukochanej Ojczyzny […]. Będąc postawionym na czoło waszych szeregów, żądam od Was, w imieniu najlepszych synów naszego narodu, tradycyjnej dyscypliny i zupełnego zaparcia się siebie. To tylko doprowadzi do spełnienia najświętszego marzenia naszego – do połączenia i oswobodzenia wszystkich ujarzmionych ziem polski” (rozkaz J. Dowbor-Muśnickiego do I Korpusu Polskiego, wydany dn. 25 VII 1917 r. w Mińsku)
„Nazwisko Dowbora działało jak rozkaz. Cały korpus oficerski, żołnierze, młodzież, wszyscy Polacy zdolni do noszenia broni zgłaszali się do niego. Tworzono legie oficerskie, ponieważ najwięcej było oficerów. Józef Piłsudski formował legiony w Galicji, Józef Dowobor-Muśnicki organizował Wojsko Polskie na terenach wschodnich” (relacja Tomasza Zana, ochotnika I Korpusu Polskiego)
„Była to chwila osobliwa i jedyna. Na „wyspie”, otoczonej oceanem barbarzyńców [tj. bolszewików], a z drugiej tamą żelaznych zastępów Hindenburga [tj. Niemców], garść niepodległego, niezawisłego samego w sobie wojska polskiego. Nikt nam nie rozkazywał, mieliśmy Polskę wyzwoloną i dumną. Mieliśmy nad sobą tylko Boga, a przy sobie dowódcę [gen. Dowbor-Muśnickiego]” (relacja Ignacego Okszy-Grabowskiego)
„Ustanawiając tę oznakę [żołnierzy I Polskiego Korpusu], miałem na myśli Polskę, której dzieje zawsze były związane z chrześcijaństwem – z krzyżem. Oznaka to nasz wspólny znak. Łączy on dowódcę i żołnierzy, nakazuje wciąż walczyć i zwycięża.” (J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia)
„Oznajmiając o tym wielkim dla mnie zaszczycie [tj. mianowania na głównego dowódcę powstania], ślubuję posłuszeństwo Narodowi i wzywam Was Rodacy – oficerowie i żołnierze Polacy, do wspólnej pracy na powierzonym każdemu z Was stanowisku. Pamiętajcie, że obecnie Ojczyzna nic Wam nadzwyczajnego ani obiecać, ani dać nie może, bo często brakuje [jej] niezbędnego. Przeciwnie, widząc w Was obrońców, Ojczyzna teraz tylko żąda od Was poświecenia, karności, posłuszeństwa, bo tylko przez nie urzeczywistni się marzenie nasze, marzenie ojców i dziadów naszych – Odrodzenie Niepodłej Zjednoczonej Polski”. (rota ślubowania gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego złożonego dn. 17 stycznia 1919 r. w Poznaniu)
„Zacząłem gospodarować, co po dziś dzień czynię; praca na roli jest pracą najszlachetniejszą. Fana o mnie głosi, iż wśród ‘najlepszych’ generałów jestem ‘najlepszym’ agronomem, a wśród ‘najlepszych’ agronomów ‘najlepszym’ generałem”. (J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia)
„Jeszcze w Bobrujsku postanowiliśmy rokrocznie 11 marca, w dniu złożenia przysięgi na wierności Polsce, zjeżdżać się w Warszawie w celu uczczenia swoich poległych i utrzymania więzów koleżeńskich”. (J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia)
„Moje dzieci winny pamiętać, że są Polakami, że pochodzą ze starej rodziny szlacheckiej o pięciowiekowej nieskazitelnej przeszłości, i że ojciec ich dołożył wszelkich swych możliwości dla wskrzeszenia Polski w jej byłej chwale i potędze. Ma zatem prawo żądać od swojego potomstwa, by nazwiska naszego niczym nie splamiło.” (fragm. testamentu J. Dowbora-Muśnickiego)
„Wartość żołnierza mierzy się nie tylko siłą fizyczną, ale przede wszystkim walorami moralnymi, które go winny cechować. Generał Dowbor-Muśnicki, doskonały żołnierz, świetny przywódca, jest godnym spadkobiercą rycerstwa polskiego […]. Dlatego też Generał uosabia typ cywilizacyjnie bardzo wysoki, górujący ponad ludźmi, w których głowach roi się od mieszaniny rozmaitych poglądów i pojęć, wytworzonych przez jednostki wrogo nastawione do narodu i katolicyzmu, jednostki obce naszej kulturze i tym wartościom, co to się na nią składają”. (fragm. artykułu z czasopisma dowborczyków „Placówka”, 1935 r.)
III.1. Kościół w Górach Wysokich – miejsce chrztu J. Dowbor-Muśnickiego w 1867 r. (za: A. Bystrzykowski, Monografja historyczna parafji Góry Wysokie Sandomierskie, Sandomierz 1936)
III.2. Józef Dowbor-Muśnicki na początku edukacji w gimnazjum, ok. 1877 r. (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.3. Józef Dowbor-Muśnicki jako junkier Konstantynowskiej Szkoły Wojskowej w Petersburgu, ok. 1887 r. (za: J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia, Poznań 1936)
III.4. Józef Dowbor-Muśnickie w okresie służby w 11. Fanagoryjskim Pułku Grenadierów, ok. 1896 r. (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.5. Bitwa pod Kiulenczeng nad rzeką Jalu podczas wojny rosyjsko-japońskiej (za: „Ilustracja Polska”, 1904)
III.6. Pochód armii rosyjskiej w trakcie wojny z Japonią (za: „Wiek Ilustrowany”, 1905)
III.7. „Polak i Rosjanin” - rosyjska pocztówka propagandowa z I wojny światowej zachęcająca Polaków z zaboru rosyjskiego do walki w szeregach wojska carskiego przeciwko armii niemieckiej (fot. ze zbiorów Biblioteki Narodowej)
III.8. Udział Józefa Dowbora-Muśnickiego w walkach rosyjskiej 7. Dywizji Piechoty pod Zamościem podczas I wojny światowej, sierpień 1914 r. (rys. Grzegorz Pawlak)
III.9. Udział Józefa Dowbora-Muśnickiego w walkach rosyjskiej 7. Dywizji Piechoty nad Pilicą podczas I wojny światowej, sierpień 1914 r. (rys. Grzegorz Pawlak)
III.10. Józef Dowbor-Muśnicki w otoczeniu oficerów rosyjskiej 123. Dywizji Piechoty (siedzi trzeci od lewej), 1916 r. (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.11. Józef Dowbor-Muśnicki (oznaczony krzyżykiem) w otoczeniu delegatów Rad Robotniczych i Żołnierskich po Rewolucji Lutowej w sztabie I Armii Rosyjskiej w Berezweczu, 1917 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Narodowej)
III.12. XXXVIII Korpus Armijny – ostatnia formacja w armii rosyjskiej dowodzona przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, 1917 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Narodowej)
III.13. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki jako dowódca I Korpusu Polskiego w Rosji, 1917 r. (fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.14. Region walk i koncentracji oddziałów I Korpusu Polskiego na kresach wschodnich dawnej Rzeczpospolitej (kolor czerwony - tzw. dowboria), styczeń-czerwiec 1918 r. (rys. Katarzyna Dinwebel)
III.15. Sztab I Korpusu Polskiego w Bobrujsku (gen. Józef Dowbor-Muśnicki siedzi pośrodku), 1918 r. (fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.16. Oficerowie i żołnierze I Korpusu Polskiego, wiosna 1918 r. (fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.17. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki (z szablą) podczas obchodów 100-lecia śmierci polskiego bohatera narodowego Tadeusza Kościuszki, zorganizowanych przez I Korpus Polski w Mińsku Litewskim, 18 października 1917 r. (fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.18. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki wita ułanów szwadronu rtm. Konstantego Plisowskiego, którzy dołączyli do I Korpusu Polskiego przebywszy konno i w warunkach zimowych ponad 1000 km z Odessy do Bobrujska, 3 marca 1918 r. (fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.19. Przemówienie gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego do ułanów szwadronu rtm. Konstantego Plisowskiego, którzy dołączyli do I Korpusu Polskiego przebywszy konno i w warunkach zimowych ponad 1000 km z Odessy do Bobrujska, 3 marca 1918 r. (za: „Tygodnik Ilustrowany”, 1918)
III.20. Msza św. polowa w dniu zaprzysiężenia oddziałów I Korpusu Polskiego w Mohylewie, 26 marca 1918 r. (fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.21. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki z kompanią podchorążych Legii Rycerskiej z dowódcą, (na fotografii napis „Ci którzy wytrwali do końca”), wiosna 1918 r. (fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.22. Święto patriotyczne (obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja) zorganizowane przez I Korpus Polski w Bobrujsku, 3 maja 1918 (fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.23. Dekoracja bramy głównej cytadeli w Bobrujski podczas obchodów święta patriotycznego - rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja - zorganizowanych przez I Korpus Polski (na bramie cytat z polskiego hymnu), 3 maja 1918 (fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.24. Krzyż członków I Korpusu Polskiego (tzw. Dowborczyków), zaprojektowany przez gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego jako połącznie krzyża chrześcijańskiego, polskiego godła narodowego – orła w koronie i oznaczenia I Korpusu (fot. ze zbiorów R. Sierchuły i W. J. Muszyńskiego)
III.25. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki jako dowódca Powstania Wielkopolskiego, styczeń 1919 r. (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.26. Gen Józef Dowbor-Muśnicki (stoi naprzeciw ołtarza) podczas Mszy św. polowej towarzyszącej uroczystości zaprzysiężenia w Poznaniu Dowództwa Głównego Polskich Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego, 26 stycznia 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.27. Gen Józef Dowbor-Muśnicki odbiera meldunek o stanie wojsk podczas uroczystości zaprzysiężenia w Poznaniu Dowództwa Głównego Polskich Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego, 26 stycznia 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.28. Gen. Józef Dowbor- Muśnicki wręcza sztandar 1. Pułkowi Strzelców Wielkopolskich, 26 stycznia 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.29. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki (pierwszy od lewej na pierwszym planie) podczas uroczystego powitania w Poznaniu gen. Charlesa Duponta - przewodniczącego Komisji Międzysojuszniczej, która miała rozstrzygnąć polsko-niemiecki spór o przynależność terenów Wielkopolski, 23 luty 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.30. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki (pierwszy od lewej na pierwszym planie) wraz z gen Charlesem Dupontem (po prawej) - przewodniczącym Komisji Międzysojuszniczej – podczas przeglądu Polskich Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego, 23 luty 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.31. Gen Józef Dowbor-Muśnicki (drugi od lewej w pierwszym rzędzie) wśród oficerów Komisji Międzysojuszniczej po przeglądzie 1. Pułku Ułanów Wielkopolskich w Ławicy, 3 kwietnia 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.32. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki (po lewej z tyłu) w samochodzie Packard Twin Six Touring, Poznań 1 marca 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.33. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki z członkiniami Polskiego Czerwonego Krzyża podczas obchodów uroczystości patriotycznych (rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja) w Poznaniu, 3 maja 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.34. Gen Józef Dowbor-Muśnicki i Stanisław Gall - biskup polowy Wojska Polskiego, Biedrusko 13 maja 1919 (for. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego)
III.35. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki podczas wizyty gen. Józefa Hallera – twórcy Armii Polskiej we Francji – w Poznaniu, 25 czerwca 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.36. Spotkanie „trzech Józefów” w kaplicy zamkowej w Poznaniu: gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego – dowódcy Armii Wielkopolskiej, Józefa Piłsudskiego – Naczelnika Państwa i gen. Józefa Hallera – Naczelnego Dowódcę wszystkich Wojsk Polskich, 26 października 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.37. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki (stoi obok hr. Marii Skórzewskiej) podczas uroczystości wręczenia sztandaru 9. Pułkowi Strzelców Wielkopolskich w Krotoszynie, 1 listopada 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.38. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki (stoi pierwszy od lewej) oraz Naczelnik Państwa Józef Piłsudzki (obok) podczas obchodów pierwszej rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego, Poznań 28 grudnia 1919 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.39. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki wraz ze swoim sztabem podczas uroczystości przyłączenia Zbąszynia do Polski, 19 stycznia 1920 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.40. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki wraz ze swoim sztabem i przedstawicielami Międzysojuszniczej Misji Koalicyjnej w Trzcielu – jednym z miast przyznanych Polsce w wyniku Powstania Wielkopolskiego, 19 stycznia 1920 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.41. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki wraz ze swoim sztabem i przedstawicielami Międzysojuszniczej Misji Koalicyjnej w Międzychodzie – jednym z miast przyznanych Polsce w wyniku Powstania Wielkopolskiego, 19 stycznia 1920 r. (fot. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu)
III.42.Gen. Józef Dowbor-Muśnicki (fot. ze zbiorów Instytutu Pamięci Narodowej)
III.43 Gen. Józef Dowbor-Muśnicki (siedzi czwarty od prawej) podczas zjazdu Dowborczyków w Warszawie, 13 marca 1927 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
III.44. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki po przejściu w stan spoczynku, jako mentor korporacji akademickiej „Batoria” z Wilna, sierpień 1927 r. (fot. ze zbiorów Patryka Tomaszewskiego)
III.45. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki po przejściu w stan spoczynku (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
III.46. Uroczystość odsłonięcie pomnika żołnierzy I Korpusu Polskiego („Dowborczyków”) przy Wybrzeżu Kościuszkowskim w Warszawie, 1 stycznia 1930 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
III.47. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki z dziećmi w parku przy dworze w Lusowie (od lewej: syn Olgierd, córki: Agnieszka i Janina oraz syn Giedymin), 1925 r. (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.48. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki jako gospodarz majątku w Lusowie (z psami Tedim i Diganem) (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.49. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki uprawiający kajakarstwo w majątku lusowskim (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.50. Fragment testamentu gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego (fot. ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu)
III.51. Pogrzeb gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego w kościele w Lusowie, 10 października 1937 r. (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.52. Pogrzeb gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego - kondukt przy bramie cmentarza w Lusowie, 10 października 1937 r. (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.53. Grób gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego i jego żony Agnieszki na cmentarzu w Lusowie; przed płytą ustawione zostały urny z ziemią z Katynia (miejsca zamordowania w 1940 r. przez NKWD córki generała – pilotki i spadochroniarki Janiny Lewandowskiej) oraz Palmir (miejsca rozstrzelania przez gestapo w 1940 r. młodszej córki generała – Agnieszki, prowadzącej w czasie II wojny światowej antyhitlerowską działalność konspiracyjną) (fot. ze zbiorów Józefa Grajka)
III.54. Por. Janina Lewandowska - starsza córka gen. Dowbor-Muśnickiego, pilotka i spadochroniarka, zamordowana w 1940 r. – jako jedyna kobieta – przez NKWD w Katyniu (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.55. Agnieszka Dowbor-Muśnicka – młodsza córka generała, rozstrzelana przez gestapo w 1940 r. w podwarszawskich Palmirach za prowadzenie konspiracyjnej działalności antyhitlerowskiej (fot. ze zbiorów Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
III.56. Tablica pamiątkowa poświęcona gen. Józefowi Dowbor-Muśnickiemu, zamieszczona w kościele w Lusowie (fot. ze zbiorów R. Sierchuły i W. J. Muszyńskiego)
III.57. Pomnik gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego w Lusowie (fot. ze zbiorów R. Sierchuły i W. J. Muszyńskiego)
