VI. Porozbiorowe jednoczenie państwa - kształtowanie się granic i odbudowa kraju
Granice odrodzonej Rzeczpospolitej po I wojnie światowej były areną konfliktów i sporów, w których brały udział różne państwa i grupy etniczne. W wyniku plebiscytów (głosowań mieszkańców danego terenu), jakie odbyły się na terenie Warmii, Mazur i Powiśla Polska uzyskała dostęp do Morza Bałtyckiego; z kolei w następstwie trzech powstań Rzeczpospolita zyskała wartościowe przemysłowo tereny Śląska. Długie spory były prowadzone również o przebieg granicy wschodniej, co doprowadziło do wojny z Rosją Radziecką zakończonej podpisaniem traktatu ryskiego. Z biegiem czasu Polska pozyskała również część ziem litewskich (Wileńszczyznę). Działania te zapewniły młodemu państwu podstawę dla stopniowego rozwoju gospodarczo-ekonomicznego.
W chwili odzyskania niepodległości w 1918 r. Rzeczpospolita pozostawała w ruinie po latach zaborów i okresie I wojny światowej. Jednak już w latach 20. XX w. społeczeństwo polskie podjęło trud rozwój przemysłu i gospodarki oraz wprowadzenia własnego systemu monetarnego. W szybkim tempie zwiększyła się znacząco liczba zakładów m.in. w branżach spożywczej, metalowej, chemicznej, elektrotechnicznej, motoryzacyjnej oraz tekstylnej i odzieżowej. Rzeczpospolita w tym czasie była również jednym z głównych wydobywców węgla brunatnego, który stanowił istotny element w tworzeniu rodzimego przemysłu energetycznego. Ważnym aspektem rozbudowy gospodarczej Polski w okresie międzywojennym było także tworzenie infrastruktury komunikacyjnej. Nowe drogi, linie kolejowe, lotniska i port morski w Gdyni (tzw. „Polskie okno na świat”) pozwalały na dalszy rozwój handlu i transportu.
Porozbiorowe jednoczenie państwa
- kształtowanie się granic i odbudowa kraju
,,Nic nie rozumiecie mojej sytuacji i całej sytuacji w ogóle. Nie chodzi o lewicę, czy o prawicę, mam to w d... Nie jestem tu od lewicy i dla niej, jestem dla całości [...]. Sprawy wewnętrzne załatwi Sejm, który na to właśnie zwołuję. Jaki będzie: lewy czy prawy – zobaczymy. Wszystkie moje wysiłki muszą iść w kierunku armii. O to właśnie się staram [...]. Zagranicę znacie i wiecie, jak tam jest; będzie tam z nimi gadał Moraczewski, widzicie to? Czy nie lepiej będzie gadał Paderewski, który ma z nimi wspólny język? Wszak chodzi o granice i inne szczegóły dla nas tak ważne. W Paryżu przyzwyczaili się do Dmowskiego. Co tam Dmowski będzie żądał, jeśli będzie nawet żądał za wiele, to nie szkodzi [...]. Rządy ludowe! Kpię sobie, czy rządy ludowe, czy inne w tej chwili, byle rządy, co przyniosą Polsce co trzeba. – Na inne obiekcje Komendant rozkrzyczał się na dobre. – Mam dość tych gadań, tych podpowiadań!... Do d... z waszymi radami, do d... – wołał. – Potrzebuję żołnierza, słyszycie!’’
(Władysław Baranowski, Rozmowy z Piłsudskim 1916–1931 Warszawa 1990)
,,Odpowiadałoby uczuciom narodu, gdyby nasza ziemia złączyła się od razu z Macierzą – Ojczyzną. Rozum polityczny, względy na politykę wewnętrzną i zewnętrzną nakazują nam nie zrywać ostatnich nici łączących nas z Berlinem, lecz pozostawić ostateczne określenie zachodnich granic Polski kongresowi pokojowemu. Takie postępowanie odpowiada nie tylko dobrze zrozumianym interesom dzielnicy naszej, lecz przede wszystkim ogólnopolskim. Celem tej polityki jest zawsze: Zjednoczona, Niepodległa Polska z własnym wybrzeżem morskim.’’ 11 listopada 1918 r., Odezwa Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej (w: Dzieje Polski 1918–1939. Wybór materiałów źródłowych, oprac. Władysław A. Serczyk, Kraków 1990)
„Nigdy jak w owej sali nie odczuwało się historycznej powagi chwili dla nas, Polaków, poważniejszej niż dla kogokolwiek. Na stole leżał tekst traktatu, który Niemcy mają podpisać, traktatu, który uznaje niepodległe państwo polskie, mocą którego Niemcy zwracają Polsce nie wszystko wprawdzie, co jej zagarnęli w przeszłości, ale prawie wszystko to, czego nie zdołali zniemczyć.’’
,,[...] W ciągu swego wiekowego zmagania się z zachodnim sąsiadem nie miała Polska takiej chwili od Kazimierza Jagiellończyka, od drugiego pokoju toruńskiego. Zapomniałem wówczas o rzeczach i ludziach małych, o sporach i utarczkach codziennych, o marnych ambicjach i marnych intrygach, które stawały na drodze dążeniu do wielkiego celu – myśl biegła po wielkich szlakach dziejowych, sięgała w odległą przeszłość, szukała odpowiedzi na zagadnienia przyszłego bytu państwa i narodu.” (Roman Dmowski)
,,W tej samej chwili, gdy Belweder, miejsce zaszczytu, miejsce honoru Polski, opuściłem, wszedł tam inny człowiek, wybrany legalnie aktem uroczystym, podpisanym przez marszałka sejmu. Oddałem mu władzę zgodnie z Konstytucją. Na moje miejsce przyszedł dla reprezentacji narodu całego i wszedł na tę ścieżkę, którą ja po trosze przetorowałem, człowiek inny. Nie rozważam jego zalet ani wad, nie omawiam jego wartości. Człowiek ten, jak ja, został wyniesiony ponad innych, dobrowolnym aktem włożono na niego obowiązek, że ma być naszym przedstawicielem, ma w pieczy mieć nasz honor, naszą godność. Ta szajka, ta banda, która czepiała się mego honoru, tu zechciała szukać krwi. Prezydent nasz zamordowany został po burdach ulicznych obniżających wartość pracy reprezentacyjnej przez tych samych ludzi, którzy ongiś w stosunku do pierwszego reprezentanta, wolnym aktem wybranego, tyle brudu, tyle potwornej, niskiej nienawiści wykazali. Teraz spełnili zbrodnię. Mord karany przez prawo. Moi panowie, jestem żołnierzem. Żołnierz powołany bywa do ciężkich obowiązków, nieraz sprzecznych ze swoim sumieniem, ze swoją myślą, z drogimi uczuciami. Gdym sobie pomyślał na chwilę, że ja tych panów, jako żołnierz, bronić będę – zawahałem się w swoim sumieniu. A gdym się raz zawahał, zdecydowałem, że żołnierzem być nie mogę. Podałem się do dymisji z wojska. To są, moi panowie, przyczyny i motywy, dla których służbę państwową opuszczam.” (Józef Piłsudski)
,,Żałując, że nie mogę być obecnym na pierwszym w Niepodległej Ojczyźnie uroczystym posiedzeniu Akademii Umiejętności przesyłam jej w tym dniu święta nauki polskiej życzenia jak najświetniejszego rozwoju. Akademia Umiejętności, stając się obecnie najwyższą instytucją naukową dla całej Polski, ma do spełnienia wielkie zadanie. Niechaj zamykając poprzedni okres swojej działalności, w którym niespożyte zasługi położyli Majer, Szujski, Dietl, Tarnowski i Ula- nowski, spełnia chlubnie nadal na chwałę imienia polskiego swoje posłannictwo, stojąc na straży jednej z najidealniejszych placówek pracy narodowej i wszechludzkiej.” (Józef Piłsudski)
„W drugim dniu Zielonych Świątek miał się odbyć wiec narodowy w Iławie. Byliśmy przygotowani do wyjazdu w towarzystwie prof. Dykiera. Czekaliśmy tylko na samochód, który lada chwila miał z Iławy nadjechać. Tymczasem godzina upływała za godziną, termin wiecu minął, automobil się nie zjawiał. Okazało się później, że szofer wysłany po nas, był to Niemiec, który, wskutek jakiejś urojonej przyczyny nie dojechał do Kwidzyna. Według relacji późniejszej jednego z miarodajnych czynników miejscowych samochód został stać na drodze z winy szofera. Jakkolwiek tam było w rzeczywistości, my nie mogliśmy być z Kwidzyna do Iławy wyjechani, gdzie zgromadzenie ludzi polskich daremnie na nas wyczekiwało. “ (Stefan Żeromski)
„Oto dzisiaj dzień czci i chwały! Jest on dniem wolności, bo rozpostarł skrzydła Orzeł Biały nie tylko nad ziemiami polskimi, ale i nad morzem polskim. Naród czuje, że go już nie dusi hydra, która dotychczas okręcała mu szyję i piersi. Teraz wolne przed nami światy i wolne kraje. Żeglarz polski będzie mógł dzisiaj wszędzie dotrzeć pod znakiem Białego Orła, cały świat stoi mu otworem”. (Józef Haller)
„W tej chwili Polska jest właściwie bez granic i wszystko co możemy w tej mierze zdobyć na zachodzie, to zależy od Ententy i o ile zechce mniej lub więcej ścisnąć Niemcy. Na wschodzie to inna sprawa; tu są drzwi, które się otwierają i zamykają, i zależy, kto i jak szeroko siłą je otworzy…” (Józef Piłsudski)
„Ani państwa koalicji, ani Liga Narodów, ani rząd, ani społeczeństwo polskie nie rozumieją sprawy Litwy, wszyscy chcą pokoju i nikogo ani Litwa, ani Wilno nic nie obchodzą. Jeżeli tego Wilna nie uratujemy, to historycy nam nigdy tego nie darują. Trzeba zorganizować powstanie, wszystkich mamy przeciwko sobie. Może przyjść chwila, że pan będzie miał przeciwko sobie nie tylko opinię świata, ale i Polski. Może nadejść chwila, że nawet ja będę zmuszony pójść przeciwko panu. Trzeba będzie wszystko wziąć na siebie.’’ (Józef Piłsudski)
„Wypowiadam gorącą prośbę do ludu Śląskiego, by pozostał wierny zasadom chrześcijańskim i swemu przywiązaniu do Polski, by nie ustawał w pracy i poświęceniu, aby z Polski zrobić taką Polskę, jaka jest godna naszych marzeń. Polskę wielką, mocarstwową, Polskę katolicką, praworządną, zawsze sprawiedliwą” (Wojciech Korfanty)
„To rzecz szczególna, że z Polakiem wszystko zrobić można pochwałą, nic naganą… Mieć w rękach swych możność wyprowadzenia z nagiej ziemi czegoś tak tajemniczego, cudnego w swej budowie, w swym życiu i śmierci, jak kłos pszeniczny, nie jestże to być współtwórcą cudu?” (Stefan Żeromski)
„Doszliśmy bowiem do takiego stanu, że żaden postęp w żadnej dziedzinie, nawet szkolnictwie, nie mówiąc o reformie rolnej lub udoskonaleniach socjalnych, stają się niemożliwe, jeśli najpierw i to wkrótce, nie uporamy się z trudnościami finansowymi, które nie tylko paraliżują wszelkie porywy do udoskonalania naszego stanu wewnętrznego, ale wytwarzają niebezpieczeństwo zarówno utrzymania pokoju wewnętrznego, jak i stanu obronności naszego kraju, wymagających znacznych nakładów pieniężnych.” (Władysław Grabski)
„Wysiłków większych niż te, które dziś dajemy potrzebujemy nie tylko w pracy gospodarczej, ale i intelektualnej, artystycznej i wszelkiej innej. Nie tworzy się nic bardziej wartościowego bez większego wysiłku. Unikanie wysiłków to spadanie w dół w życiu cywilizacyjnym.” (Władysław Grabski)
„Społeczeństwo ma prawo stawiać rządowi duże wymagania, byle były one realne. Ma prawo wymagać wysokiej uczciwości, fachowej kompetencji, całkowitego oddania się sprawie publicznej. Ale i rząd musi wymagać od społeczeństwa zachowania pewnych kardynalnych warunków zdrowia życia zbiorowego, właściwych demokracjom współczesnym. Warunki te: to kierowanie się poczuciem prawdy i interesu publicznego w stosunkach między rządem i społeczeństwem. W naszej opinji publicznej interesy partykularne i partyjne odgrywają znacznie większą rolę od interesu ogólnego, a poczucie prawdy jest podporządkowane często wpływom grup, działających w imię tych interesów partykularnych i partyjnych. W imię dogodzenia tym lub innym czynnikom wpływowym, często prawda zostaje zlekceważona i pominięta, a interes publiczny zaniedbany.” (Władysław Grabski)
"Polska bez własnego wybrzeża morskiego i bez własnej floty nie będzie nigdy ani zjednoczona, ani niepodległa, ani samodzielna gospodarczo i politycznie, ani szanowana w wielkiej rodzinie państw i narodów, ani zdolna do zabezpieczenia warunków bytu, pracy, postępu i dobrobytu swym obywatelom" (Eugeniusz Kwiatkowski)
"Polska nie może być krajem hałaśliwego patriotyzmu i jednocześnie całkowitej negacji najelementarniejszych obowiązków wobec państwa" (Eugeniusz Kwiatkowski)
„W tym bowiem miejscu Europy, gdzie leży Polska istnieć może tylko państwo silne, rządne, świadome swych trudności i swego celu, wolne, rozwijające bujnie indywidualne wartości każdego człowieka, a więc demokratyczne, zwarte i zorganizowane, solidarne i silne wewnętrznie, budzące szacunek na zewnątrz, przeniknięte walorami kultury i cywilizacji, państwo nowoczesne, zachodnie mnożące w wyścigu pracy własne wartości materialne i moralne. Czy możemy wahać się, stojąc u drogowskazu, gdzie pójść?” (Eugeniusz Kwiatkowski)
VI.1. II Rzeczpospolita w 1923 r. (Domena publiczna)
VI.2. Obraz "Zaślubiny Polski z morzem" Wojciecha Kossaka - po długim czasie zaborczej niewoli, Polska odzyskała dostęp do morza co gen. Józef Haller wyraża symbolicznie wrzucając platynowy pierścień w głębiny Bałtyku.
VI.3. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski odznacza oficerów krzyżem Virtuti Militari. Warszawa, 14 września 1920 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
VI.4. Podpisanie traktatu ryskiego – dokumentu kończącego wojnę polsko-bolszewicką oraz regulującego granice między II Rzeczpospolita, Ukrainą i Rosją, Ryga 18 marca 1921 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
VI.5 Żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza na granicy polsko-sowieckiej spotkanie z patrolem sowieckim. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
VI.6. Różne warianty wschodniej granicy II Rzeczpospolitej. (Jan Dąbski, Pokój ryski: wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem, listy, Warszawa 1931)
VI.7. Józef Piłsudski dokonujący przeglądu oddziałów Wojska Polskiego, Wilno, kwiecień 1919. (fot. ze zbioru Centralnego Archiwum Wojskowego)
VI.8. Uroczystości z okazji przyłączenia Wileńszczyzny do Polski, w których uczestniczył marszałek Józef Piłsudski. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego). (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
VI.9. Defilada wojskowa z okazji przyłączenia Wileńszczyzny do Polski, Wilno, 18 kwietnia 1922 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
VI.10. Znaczek zachęcający Polaków do udziału w plebiscytach decydujących o przynależności ziem spornych z Niemcami – hasło przewodnie: „Wola ludu dokona cudu “.
VI.11. Żandarmeria polowa podczas III powstania śląskiego, 1921 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego).
VI.12. Manifestacja zorganizowana w istotnym śląskim mieście – Katowicach, dla poparcia przyłączenia Śląska do Polski. (fot. ze zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach).
VI.14. Ogłoszenie wyników plebiscytu o przynależności państwowej spornych terenów Warmii i Mazur, 16 sierpnia 1920 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego).
VI.16. Polski banknot “Tysiąc Marek polskich” z 1919 r.
VI.17. Polski banknot “Dwa Złote” z 1936 r.
VI.18. Mapa najistotniejszych centrów przemysłowych II Rzeczpospolitej.
VI.19. Plakat promujący Centralny Okręg Przemysłowy.
VI.20. Postęp w rozwój polskiej sieci kolejowej na przestrzeni lat 1919-1939.
VI.21 Fragment stoiska w polskim pawilonie na Wystawie Światowej w Nowym Jorku, prezentujący najnowocześniejsze modele parowozów, 1935 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego).
VI.22. Hala montażowa parowozów ”Fabloku” w Chrzanowie (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego).
VI.23. Hala produkcyjna fabryki samochodów General Motors w Warszawie, ok 1930 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
VI.24. Zaprojektowany i produkowany w Polsce model samochodu CWS T-1 w wersji nadwozia torpedo. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
VI.25. Uroczystość otwarcia lotniska w Nowym Targu, 1930 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego).
VI.26. Samolot PZL P.24.(fot. za: Wikimedia).
VI.27. Państwowa Fabryka Związków Azotowych w Mościcach. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego).
VI.29. Wnętrze jednej z hal produkcyjnych fabryki czekolady i cukrów A. Piaseckiego S.A. w Krakowie, 1932 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego).
VI.30. Budowa zapory wodnej w Rożnowie na Dunajcu, sierpień 1939 r. (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego).
VI.31. Miasto i port Gdynia w 1938 r. (fot. Zakład Fotograficzny „Mare Nostrum” ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni).
VI.32. Mapa przedstawiająca najważniejsze ośrodki gospodarcze znajdujące się na terenie Polski w okresie dwudziestolecia międzywojennego.
