V. Organizacja instytucji niepodległościowych - Instytucje niepodległościowe i Ojcowie II Rzeczpospolitej
Trwająca cztery lata I wojna światowa coraz bardziej osłabiała zaborców, co dało polskim politykom z różnych zaborów okazję do tworzenia instytucji rządowych, które miały w przyszłości przyspieszyć organizację funkcjonowania odradzającej się Ojczyzny. Jednak dopiero zakończenie walk w 1918 r. sprawiło, że Rzeczpospolita znów oficjalnie pojawiła się na mapie Europy. Wówczas to poszczególne lokalne organy władzy podporządkowały się nadrzędnej Radzie Regencyjnej w Warszawie, która (wobec wciąż niepewnej sytuacji militarnej kraju) w listopadzie 1918 r. przekazała całość władzy w ręce Naczelnika Państwa - Józefa Piłsudzkiego. On to powołał pierwszy rząd, a już w styczniu 1919 r. w odrodzonej Rzeczpospolitej odbyły się wybory do Parlamentu.
Do zaistnienia tych upragnionych wydarzeń walnie przyczyniło się sześciu mężczyzn - mężów stanu, wojskowych, polityków, dyplomatów, działaczy społecznych, którzy uznawani są za polskich Ojców Niepodległości. Różniło ich niemal wszystko, od poglądów przez wyznanie, pochodzenie, kraj zaborczy w którym się wychowali, instytucje do których przynależeli, aż do wizję przyszłej Ojczyzny. Łączyła ich natomiast wiara w to, że naród ciemiężony przez 123 lata nadal jest na tyle silni, by osiągnąć i utrzymać niepodległość.
W listopadzie 1918 r. dla tego słusznego celu współdziałali: Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski, Wincenty Witos, Wojciech Korfanty i Ignacy Daszyński.
Instytucje niepodległościowe i Ojcowie II Rzeczpospolitej
Cytaty
Wielka godzina, na którą cały naród polski czekał z upragnieniem, już wybija. Zbliża się pokój, a wraz z nim ziszczenie nigdy nie przedawnionych dążeń narodu polskiego do zupełnej niepodległości. W tej godzinie wola narodu polskiego jest jasna, stanowcza i jednomyślna. Odczuwając te wolę i na niej opierając to wezwanie, stajemy na podstawie ogólnych zasad pokojowych, głoszonych przez prezydenta Stanów Zjednoczonych, a obecnie przyjętych przez świat cały jako podstawa do urządzenia nowego współżycia narodów. W stosunku do Polski zasady te prowadzą do utworzenie niepodległego państwa, obejmującego wszystkie ziemie polskie z dostępem do morza, z polityczną i gospodarczą niezawisłością, jako też terytorialną nienaruszalnością, co przez traktaty międzynarodowe zagwarantowanem będzie. […]. POLACY! Obecnie już losy nasze w znacznej mierze w naszych spoczywają rękach. Okażmy się godnymi tych potężnych nadziei, które z górą przez wiek żywili wśród ucisku i niedoli ojcowie nasi. Niech zamilknie wszystko, co nas wzajemnie dzieli może, a niech zabrzmi jeden wielki głos: Polska zjednoczona, niepodległa! (Manifest do Narodu Polskiego Rady Regencyjnej - pierwszego rządu Rzeczpospolitej, odradzającej się pod koniec I wojny światowej, 7 X 1918 r.)
Najważniejsze cele, któreśmy sobie na Zachodzie w swej akcji podczas wojny postawili, zostały urzeczywistnione. Zjednoczenie Polski i utworzenie państwa polskiego zostało przez sprzymierzeńców ogłoszone jako jeden z warunków pokoju. Polska już miała pozycję państwa sprzymierzonego; państwo to miało w Komitecie Narodowym organ z uznanymi oficjalnie atrybucjami rządu w sprawach zewnętrznych i wojskowych; miało urzędowe przedstawicielstwo dyplomatyczne w mocarstwach sprzymierzonych; Komitet Narodowy miał pod swą władzą armię polską, uznaną za sprzymierzoną i wojującą. Mieliśmy tym samym zapewniony udział w konferencji pokojowej, jako jedno z państw sprzymierzonych […] Trzeba tu zaznaczyć, że osiągnięcie tej pozycji byłoby niemożliwe bez utworzenia armii polskiej na Zachodzie, a więc bez tego, co dla tej sprawy zrobiła Francja. Posiadanie armii, stojącej u boku sprzymierzonych, było jedyną naszą legitymacją do tytułu państwa sprzymierzonego, a co za tym idzie, do udziału w konferencji pokojowej. Legitymacja ta była niezbędna. Dobrze, że była uznana za wystarczającą. Inaczej Polska ze swymi legionami, walczącymi po stronie państw centralnych, ze swym Królestwem listopadowym, ze swą Radą Regencyjną, z rządem warszawskim i z jego ciągle ponawianymi deklaracjami, musiałaby być przez państwa zachodnie uznana za sprzymierzeńca państw centralnych i w końcu znalazłaby się wśród zwyciężonych. (R. Dmowski, “Polityka polska i odbudowanie państwa”)
[…] pomimo mnogości stronnictw zasiadających w PKL i rozbieżności poglądów, na ogół praca była zgodna i wydatna. Zawdzięczać to należy ludziom, którzy umieli wznieść się ponad różnice partyjne i małostkowość, a kierowali się jedynie i wyłącznie dobrem ogólnym […] (W. Witos, Moje wspomnienia, cz. 2, oprac. E. Karczewski, J.R. Szaflik, Warszawa 1990, s. 17.)
Cytaty J. Piłsudski:
Polacy chcą niepodległości, lecz pragnęliby, aby ta niepodległość kosztowała dwa grosze i dwie krople krwi - a niepodległość jest dobrem nie tylko cennym, ale i bardzo kosztownym.
Chcemy Polski niepodległej, abyśmy tam mogli urządzić życie lepsze i sprawiedliwsze dla wszystkich.
Półtora wieku walk, krwawych nieraz i ofiarnych, znalazło swój triumf w dniu dzisiejszym. Dzisiaj mamy wielkie święto narodu, święto radości po długiej, ciężkiej nocy cierpień […]
,,W tej samej chwili, gdy Belweder, miejsce zaszczytu, miejsce honoru Polski, opuściłem, wszedł tam inny człowiek, wybrany legalnie aktem uroczystym, podpisanym przez marszałka sejmu. Oddałem mu władzę zgodnie z Konstytucją. Na moje miejsce przyszedł dla reprezentacji narodu całego i wszedł na tę ścieżkę, którą ja po trosze przetorowałem, człowiek inny. Nie rozważam jego zalet ani wad, nie omawiam jego wartości. Człowiek ten, jak ja, został wyniesiony ponad innych, dobrowolnym aktem włożono na niego obowiązek, że ma być naszym przedstawicielem, ma w pieczy mieć nasz honor, naszą godność. Ta szajka, ta banda, która czepiała się mego honoru, tu zechciała szukać krwi. Prezydent nasz zamordowany został po burdach ulicznych obniżających wartość pracy reprezentacyjnej przez tych samych ludzi, którzy ongiś w stosunku do pierwszego reprezentanta, wolnym aktem wybranego, tyle brudu, tyle potwornej, niskiej nienawiści wykazali. Teraz spełnili zbrodnię. Mord karany przez prawo. Moi panowie, jestem żołnierzem. Żołnierz powołany bywa do ciężkich obowiązków, nieraz sprzecznych ze swoim sumieniem, ze swoją myślą, z drogimi uczuciami. Gdym sobie pomyślał na chwilę, że ja tych panów, jako żołnierz, bronić będę – zawahałem się w swoim sumieniu. A gdym się raz zawahał, zdecydowałem, że żołnierzem być nie mogę. Podałem się do dymisji z wojska. To są, moi panowie, przyczyny i motywy, dla których służbę państwową opuszczam.’’
,,Nic nie rozumiecie mojej sytuacji i całej sytuacji w ogóle. Nie chodzi o lewicę, czy o prawicę, mam to w d... Nie jestem tu od lewicy i dla niej, jestem dla całości [...]. Sprawy wewnętrzne załatwi Sejm, który na to właśnie zwołuję. Jaki będzie: lewy czy prawy – zobaczymy. Wszystkie moje wysiłki muszą iść w kierunku armii. O to właśnie się staram [...]. Zagranicę znacie i wiecie, jak tam jest; będzie tam z nimi gadał Moraczewski, widzicie to? Czy nie lepiej będzie gadał Paderewski, który ma z nimi wspólny język? Wszak chodzi o granice i inne szczegóły dla nas tak ważne. W Paryżu przyzwyczaili się do Dmowskiego. Co tam Dmowski będzie żądał, jeśli będzie nawet żądał za wiele, to nie szkodzi [...]. Rządy ludowe! Kpię sobie, czy rządy ludowe, czy inne w tej chwili, byle rządy, co przyniosą Polsce co trzeba. – Na inne obiekcje Komendant rozkrzyczał się na dobre. – Mam dość tych gadań, tych podpowiadań!... Do d... z waszymi radami, do d... – wołał. – Potrzebuję żołnierza, słyszycie!’’
(Władysław Baranowski, Rozmowy z Piłsudskim 1916–1931 Warszawa 1990).
Cytaty R. Dmowski:
Budzić świadomość narodową tam, gdzie jej nie ma, rozwijać ją, gdzie jest słaba, popierać wszelki ruch samodzielny w warstwach ludowych, gdyż samodzielność warstwy jest miarą jej wartości politycznej i cywilizacyjnej. (Roman Dmowski, Nasz Patriotyzm)
Nie ma patriotyzmu bez gotowości do ofiar. Kto chce ocalić nasz naród, nie nadstawiając karku, ten będzie widział powolne jego gnicie. (Roman Dmowski, Nasz Patriotyzm)
Jesteśmy różni, pochodzimy z różnych stron Polski, mamy różne zainteresowania, ale łączy nas jeden cel. Cel ten to Ojczyzna, dla której chcemy żyć i pracować.
,,[...] W ciągu swego wiekowego zmagania się z zachodnim sąsiadem nie miała Polska takiej chwili od Kazimierza Jagiellończyka, od drugiego pokoju toruńskiego. Zapomniałem wówczas o rzeczach i ludziach małych, o sporach i utarczkach codziennych, o marnych ambicjach i marnych intrygach, które stawały na drodze dążeniu do wielkiego celu – myśl biegła po wielkich szlakach dziejowych, sięgała w odległą przeszłość, szukała odpowiedzi na zagadnienia przyszłego bytu państwa i narodu.’’
Cytaty I. Paderewski:
Nie zginie Polska, nie zginie! Lecz żyć będzie po wieki wieków w potędze i chwale. Dla was, dla nas i dla całej ludzkości.
Żaden z narodów na świecie nie może się poszczycić taki jak nasz bogactwem uczuć i nastrojów […] Może w tym tkwi czar nasz ujmujący, a może też to i wada wielka.
Cytaty W. Witos:
Potęgi Państwa i jego przyszłości nie zabezpieczy żaden choćby największy Geniusz – uczynić to może cały, świadomy swych praw i obowiązków naród
Wolność i niepodległość jest konieczna dla rozwoju każdego narodu (Z odezwy do ludności 1919 r.)
Fundamentem państwa musi być obywatel wolny, świadomy i ze swego losu zadowolony.
Trzeba ratować Ojczyznę, trzeba jej oddać wszystko- majątek, krew i życie, bo ta ofiara stokrotnie się opłaci, gdy uratujemy państwo od niewoli i hańby.
Cytaty I. Daszyński:
Kto tępi narody, ten jakby zrywał struny z harfy świata. Cóż komu przyjdzie, że będzie miał harfę o jednej tylko strunie? Nie tępić, lecz rozwijać należy narodowości. A rozwijać je może wolność narodów, niepodległość i poszanowanie ich odrębności.
Cytaty W. Korfanty:
Mości panowie, nie chcemy ani piędzi ziemi niemieckiej. Żądamy jedynie w myśl postanowień punktu 13 programu Wilsona, własnej, jednej, złożonej z ziem trzech zaborów Polski z zapewnionym jej dostępem do morza, to znaczy z własnym wybrzeżem, zamieszkałym przez niezaprzeczalnie polską ludność. […] nie chcemy ani jednego powiatu niemieckiego, tylko żądamy polskich powiatów Górnego Śląska, Śląska Średniego, Poznańskiego, polskich Prus Zachodnich i polskich powiatów Prus Wschodnich. (Wojciech Korfanty, przemówienie w Reichstagu, 25 października 1918 r.)
V.1. Rada Regencyjna po uroczystym złożeniu przysięgi.
V.2. Członkowie Rady Regencyjnej – od lewej Józef Ostrowski, abp Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski
V.3. Posiedzenie inauguracyjne Tymczasowej Rady Stanu – namiastki rządu polskiego powołanej przez władze niemieckie i austro-węgierskie.
V.4. Komitet Narodowy Polski w Paryżu; w środku Roman Dmowski, prowadzący na Zachodzie akcję dyplomatyczną na rzecz niepodległości Polski.
V.5. Ignacy Daszyński i Wincenty Witos – członkowie Polskie Komisji Likwidacyjnej, stanowiącej tymczasowy organ władzy polskiej dla zaboru austriackiego oraz Śląska Cieszyńskiego w latach 1918-1919.
V.6. Pierwszy rząd II Rzeczypospolitej Polskiej z premierem Jędrzejem Moraczewskim na czele.
V.7. Ignacy Daszyński (1861-1936) - propagator idei demokracji i poprawy sytuacji warstwy robotniczej.
V.9. Wojciech Korfanty (1837-1939) - zwolennik wartości chrześcijańskich i strażnik polskości germanizowanej ziemi śląskiej.
V.8. Komendanci okręgów Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) - tajnej organizacji zbrojnej tworzonej w Królestwie Polskim od sierpnia 1914 r. z inicjatywy Józefa Piłsudskiego. Jej celem była walka o niepodległość i przygotowanie kadr dla jej przyszłej armii (fot. ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego).
V.10. Inauguracyjne posiedzenie Parlamentu odrodzonej II Rzeczpospolitej, 10 luty 1919 r.
V.11. Józef Piłsudski (1867-1935) – Naczelnik Państwa, socjalista, przedstawiciel stronnictwa popierającego reformy społeczne i prawa robotników.
V.12. Roman Dmowski (1864-1939) - zwolennik obrony przedrozbiorowych tradycji polskich.
V.13. Ignacy Jan Paderewski (1860-1941) - pianista o światowej sławie, a przy tym dyplomata propagujący idee niepodległości Polski na arenie międzynarodowej.
V.14. Wincenty Witos (1874-1945) - działacz ruchu ludowego i obrońca praw mieszkańców wsi.
V.15. Kazimierz Twardowski (1866–1938) - ojciec szkoły lwowsko‑warszawskiej.
V.16. Grupa ludowych i socjalistycznych posłów na sejm.
V.17. Antoni Ponikowski (1878-1949) - Prezes Rady Ministrów w okresie od września 1921 do czerwca 1922 r.
V.18. Członkowie Komitetu Obywatelskiego w Żelechowie, grudzień 1914 r.
V.19. Centralny Komitet Obywatelski.
V.20. Gabriel Narutowicz (1865-1922) – pierwszy prezydent II Rzeczpospolitej Polskiej.
V.21. Konferencja pokojowa w Paryżu 1919 r., która zadecydowała o przebiegu północnej zachodniej i południowej granicy II Rzeczypospolitej.
V.22. Konstytucja marcowa – pierwsza ustawa zasadnicza regulująca zasady funkcjonowania odrodzonej Polski, uchwalona w 1921 r.
V.23. Michał Karaszewicz-Tokarzewski (1893-1964) - generał, uczestnik I wojny światowej oraz walk polsko-bolszewickich; organizator konspiracyjnych Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej.
V.24. Maciej Rataj (1884-1940) - marszałek Sejmu II Rzeczypospolitej, zastępca Prezydenta, działacz ludowy.
V.25. Medal wybity z okazji zwołania Sejmu Ustawodawczego.
V.26. Naczelna Rada Narodowa.
V.27. Obrady sejmu, 1928 r.
V.28. Odezwa Rady Regencyjnej do Narodu Polskiego, 1918 r.
V.29. Ignacy Jan Paderewski w Poznaniu.
V.30. Józef Piłsudski i Ignacy Jan Paderewski po nabożeństwie.
V.31. Posiedzenie gabinetu Leopolda Skulskiego, 1919 r.
V.32. Posłowie ze Związku Ludowo-Narodowego, ok. 1919 r.
V.33. Posłowie ze Związku Polskich Posłów Socjalistycznych, 1919 r.
V.34. Powrót delegacji polskiej ze Zgromadzenia Ligi Narodów.
